11-تفسير امام حسن عسكرى(عليه السّلام)-در مورد آيه«
ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذٰلِكَ فَهِيَ كَالْحِجٰارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَ إِنَّ مِنَ اَلْحِجٰارَةِ لَمٰا يَتَفَجَّرُ مِنْهُ اَلْأَنْهٰارُ وَ إِنَّ مِنْهٰا لَمٰا يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ اَلْمٰاءُ وَ إِنَّ مِنْهٰا لَمٰا يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اَللّٰهِ وَ مَا اَللّٰهُ بِغٰافِلٍ عَمّٰا تَعْمَلُونَ
»امام در مورد«
ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ
»فرمود يعنى دلهايتان كور و خشك و دور از خير و رحمت شد اى يهودان.«
مِنْ بَعْدِ ذٰلِكَ
»يعنى بعد از اظهار آيات و معجزات عالى كه در زمان حضرت موسى مشاهده كرديد و آيات و معجزاتى كه از حضرت محمد(صلّى اللّه عليه و آله)ديديد«
فَهِيَ كَالْحِجٰارَةِ
»مانند سنگ ترشح و رطوبتى نداشت كه موجب سود و نفعى باشد يعنى نه حق خدا را پرداختيد و نه از اموال و قدرتهاى مالى خود انفاق نموديد و نه گرسنهاى را سير كرديد و نه مهماننوازى نموديد و نه به داد كسى رسيديد و هيچ عمل به آداب انسانيت نكرديد«
أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً
»يعنى دلهاى شما مانند سنگهاى سخت يا سختتر از سنگ شد.بصورت ابهام بيان مىكند و توضيح نمىدهد مانند كسى كه به ديگرى مىگويد تو نان يا گوشت خوردهاى و منظورش اين نيست كه من نمىدانم كدام را خوردهاى مىخواهد بر شنونده مبهم باشد تا نفهمد كه چه خورده گرچه مىداند او چه خورده است معنى آيه اين نيست كه بلكه سختتر از سنگ است زيرا استدراك(كه مطلبى را اول به صورتى بگويند و بعد آن را تصحيح كنند يك نوع غلطى است كه جمله بعد آن را تصحيح مىكند)و اين محال است كه به خدا نسبت دهيم كه مطلبى را به غلط بگويد بعد تصحيح نمايد زيرا او عالم به گذشته و حال و آينده است كه اگر چيزى در آينده بوجود آيد چگونه خواهد بود اين استدراك مخصوص مخلوق ناقص است منظورش اين هم نيست كه دلهاى شما چون سنگ و سختتر از سنگ است يعنى نه سختتر و نه ملايمتر وقتى بعد بفرمايد سختتر است گفتار قبل خود را باطل مىنمايد زيرا قبلا فرمود مانند سنگ است و اين مثل است براى كسى كه منظورش اينست كه بفهماند دلهاى شما منبع و منشأ خيرى نيست نه كم و نه زياد در جمله اول مبهم آورده چون مىفرمايد«
أَوْ أَشَدُّ
»ولى در جمله دوم توضيح داده كه از سنگ سختتر است اين توضيح نه بوسيله لفظ«
أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً
»است بلكه بوسيله اين آيه است«
وَ إِنَّ مِنَ اَلْحِجٰارَةِ لَمٰا يَتَفَجَّرُ مِنْهُ اَلْأَنْهٰارُ
»يعنى در قساوت بطورى است كه از آن خيرى بر نمىخيزد در ميان سنگها بعضى منشأ تراوش آب مىشوند و به درد مردم مىخورند«
وَ إِنَّ مِنْهٰا لَمٰا يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ اَلْمٰاءُ
» بعضى از سنگها مىشكافد و از آنها آب مىتراود كه منبع خيرى است به جز آن نهرها كه از دل كوهها جارى است اما دلهاى آنها هيچ خير از آن نمىتراود و تكان نمىخورد تا موجب خيرات مختصرى گردد بعد مىفرمايد«
وَ إِنَّ مِنْهٰا لَمٰا يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اَللّٰهِ
»بعضى از اين سنگها فرود مىآيد از خشيت خدا وقتى آنها را قسم به خدا و به اسماء اولياء خدا محمد و على و فاطمه و حسن و حسين و اولاد پاكش عليهم السّلام بدهند ولى در دلهاى شما چنين اثرى وجود ندارد«
وَ مَا اَللّٰهُ بِغٰافِلٍ عَمّٰا تَعْمَلُونَ
»خداوند كاملا مطلع از وضع شما است طبق استحقاق به شما جزا و كيفر مىدهد او هرگز ظلم به شما نخواهد نمود حسابى سخت مىگيرد و عقابى سخت مىنمايد آنچه در اين آيه خداوند در باره دلهاى آنها مىفرمايد شبيه مطلبى است كه در سوره نساء مىفرمايد. «
أَمْ لَهُمْ نَصِيبٌ مِنَ اَلْمُلْكِ فَإِذاً لاٰ يُؤْتُونَ اَلنّٰاسَ نَقِيراً
»اگر قدرت در دست آنها بود به مردم به اندازه ذرهاى هم نمىدادند و توضيحى كه در مورد سنگها داده شبيه توصيفى است كه در اين آيه مىفرمايد«
لَوْ أَنْزَلْنٰا هٰذَا اَلْقُرْآنَ عَلىٰ جَبَلٍ لَرَأَيْتَهُ خٰاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْيَةِ اَللّٰهِ
»اين سرزنش در ارتباط با يهودان و ناصبىها است يهودان جامع هر دو كار و فاعل هر دو خطا بودند بهمين جهت بر آنها سخت گرفته شد بصورتى كه پيامبر اكرم(صلّى اللّه عليه و آله)ايشان را مورد سرزنش قرار داد. چه آنكه گروهى از رؤساى ايشان و زبان آوران گفتند:يا محمد(صلّى اللّه عليه و آله)تو ما را ملامت مىكنى و نسبت به دلهاى ما خبر مىدهى كه خدا مىداند آن طور نيست دلهاى ما موجب خير كثيرى است ما روزه مىگيريم صدقه مىدهيم و با فقرا مواسات داريم.پيامبر اكرم(صلّى اللّه عليه و آله)فرمود خير و خوبى در صورتى درست است كه در راه خدا باشد و به دستور او انجام شود اما وقتى منظور ريا و دشمنى با پيامبر خدا و خودنمائى بوسيله ثروت عليه سفير خدا باشد چنين كارى خير نيست بلكه شر خالص است و گردنگير فاعل آن چنان مىشود كه به عذاب شديد مبتلا خواهد شد. گفتند يا محمد(صلّى اللّه عليه و آله)تو چنين ادعائى مىكنى ولى ما مىگوئيم آنچه انفاق مىكنيم در راه سركوب نمودن تو و پراكنده كردن ياران تو است كه براى ما جهاد بزرگى است و از خداوند آرزوى ثواب عظيمى در مقابل اين اعمال داريم.و كمترين حال چنين است كه ما با شما در ادعا برابر باشيم.ديگر چه فضيلتى براى تو نسبت به ما مىماند. پيامبر اكرم(صلّى اللّه عليه و آله)فرمود برادران يهود ادعا ابتدا مساوى است نسبت به كسى كه به حق اين ادعا را مىكند و كسى كه به باطل مدعى است ولى حجتها و براهين خداداد بين اين دو فرق مىگذارد و پرده از ادعاى باطل بر مىدارد و حق را آشكار مىكند.محمد(صلّى اللّه عليه و آله)رسول خدا نادانى شما را مغتنم نمىشمرد كه بدون دليل سخن او را بپذيريد ولى چنان براى شما استدلال مىكند كه امكان نپذيرفتن آن را نداشته باشيد و نتوانيد فرار كنيد اگر محمد(صلّى اللّه عليه و آله) يك معجزه به انتخاب خود مىنمايد خواهيد گفت كه اين ساختگى و حيلهبازى است يا قبلا آموخته است اما اگر خودتان تقاضا كنيد و انتخاب نمائيد ديگر نمىتوانيد چنين ادعائى را بنمائيد اينك چه معجزهاى مىخواهيد خداوند به من خبر داده كه هر چه شما انتخاب كنيد انجام خواهد داد تا بهانه كفار را قطع نمايد و موجب افزايش بصيرت مؤمنين شما گردد. گفتند با ما به انصاف رفتار كردى،اگر همين وعدهاى كه دادى در مورد خود به انجام رسانيدى و گر نه بايد از ادعاى خود در مورد نبوت دست بردارى و مانند مردم عادى باشى و تابع حكم تورات گردى،زيرا نتوانستهاى آنچه ما خواستهايم انجام دهى و ادعايت باطل گرديد پيامبر اكرم فرمود بايد تعهد به واقعيت و حقيقت كنيد نه تهديد نمائيد حالا هر چه مايليد انتخاب كنيد تا بهانه شما از ميان برود. گفتند يا محمد(صلّى اللّه عليه و آله)اينك از اين كوه گواهى(برسالت)خود بخواه پيامبر اكرم(صلّى اللّه عليه و آله) فرمود اى كوه از تو مىخواهم به حق محمد و آل پاكش آنها كه به نام ايشان خداوند عرش را بر شانه هشت فرشته سبك نموده با اينكه نمىتوانستند آن را تكان بدهند آنها كه به نام ايشان خدا توبه آدم را پذيرفت و از خطايش درگذشت و به مقام اول او را برگرداند و به حق محمد و آل پاكش آنها كه با نام آنها و درخواست از خدا ادريس را در بهشت خداوند به مقام ارجمندى رساند اينك براى اين يهودان گواهى بده به آن شهادتى كه خداوند در توبه امانت گذارده در مورد قساوت دلهاى ايشان و تكذيب آنها گفتار محمد رسول خدا(صلّى اللّه عليه و آله)را.كوه حركتى كرد و آب از آن جارى شد و فرياد زد يا محمد گواهى مىدهم تو رسول پروردگار جهان و بهترين مردم هستى و گواهى مىدهم كه دل اين يهودان چنانچه توصيف نمودهاى از سنگ سختتر است و چيزى از آن بر نمىآيد چنانچه از دل سنگ آب سيل آسا مىتراود يا بيرون مىآيد و گواهى مىدهم كه آنها دروغ مىگويند در مورد نسبت كذبى كه بتو مىدهند در رابطه با خداى جهان. توضيح:بقيه اين خبر در ابواب معجزات پيامبر اكرم(صلّى اللّه عليه و آله)خواهد آمد.
کپی کردن لینک کوتاه
qr کد
وضعیت مشاهده حدیث
برای ثبت علاقه مندی، وارد شوید
اضافه کردن به لیست علاقه مندی
مطالعه کتاب در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور
افزودن به سبد مقایسه
اشتراک گذاری احادیث
بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام