بسمه تعالی
معرفی اجمالی وب‌گاه جامع الاحادیث
مقدمه
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در راستای تلاش‌های خود برای تسهیل دسترسی به منابع علوم اسلامی با استفاده از ابزار فناوری اطلاعات، و در ادامه تولید نرم‌افزارهای متنوعی که در حوزه حدیث عرضه نموده است، اقدام به راه‌اندازی وب‌گاهی حدیثی نمود، تا ضمن عرضه دست‌آوردهای پیشین خود در محیط وب، قابلیت‌های جدیدی را در اختیار جامعه‌ی حدیث‌پژوهان و محققان علاقمند به مباحث حدیثی قرار دهد. بخشی از این قابلیتها به دلایلی از قبیل نیاز به تعامل با کاربران، نیاز به زیرساخت قوی برای پردازش و نیاز به ارتباط با سایر سامانه‌های برخط، امکان عرضه بر روی سی دی را ندارد.
تعریف و دامنه محتوایی
وب‌گاه جامع الاحادیث وب‌گاهی حدیث محور است که در آن مجموعه روایات موجود در 199 عنوان از مصادر حدیثی شیعه عرضه شده است.
این عناوین که شامل 517 جلد می‌باشند، فهرستی نسبتا کامل از کتابهای حدیثی شیعه است که از ادوار مختلف نگارش حدیث به دست حدیث پژوهان معاصر رسیده است.
هدف وب‌گاه آن است که مجموعه کتابهای شیعی باقیمانده از پنج قرن اول که مشتمل بر احادیث باشند را به همراه مصادر حدیثی نگاشته شده تا زمان نگارش مستدرک الوسائل گردآوری نماید. در این میان برخی از مهمترین منابع مهم مورد توجه و استفاده حدیث‌پژوهان در دوره‌های متاخر نیز با این مجموعه همراه خواهند بود. افزودن احادیث نقل شده در آثار غیر حدیثی که در مصادر حدیثی وجود ندارد از برنامه های آتی برای تکمیل این دامنه است.
فهرست عناوین و مشخصات منابع حدیثی پایگاه را می‌توانید از اینجا دریافت کنید.
در کنار عرضه فهرست احادیثِ کتابهای مذکور، ترجمه‌ها و شروح نگاشته شده بر روایات نیز در ذیل هر روایت به نمایش در می‌آید. در حال حاضر بیش از 86 هزار روایت در پایگاه دارای ترجمه هستند که برای ترجمه آنها از 133 عنوان کتاب در 218 جلد استفاده شده است. همچنین بیش از 35 هزار روایت پایگاه که بخش عمده آنها، روایات کتب اربعه حدیثی است، دارای شرح می‌باشند. برای این شروح از 19 عنوان کتاب در 106 جلد استفاده شده است که در آینده بر تعداد این منابع افزوده خواهد شد. همچنین امکان گفتگو در خصوص ترجمه‌ها و شروح نقل شده از کتابها و یا افزودن ترجمه و شرح توسط کاربران نیز در ذیل هر حدیث فراهم آمده است.
برای دریافت فهرست عناوین کتابهای ترجمه و شرح و مشخصات آنها کلیک کنید.
فهرست منابع ترجمه فهرست منابع شرح
مخاطبان وب‌گاه
وب‌گاه جامع الاحادیث با هدف ارائه خدمات پژوهشی مناسب به حدیث‌پژوهان و محققان علاقمند به مطالعات حدیثی طراحی شده است. بخشی از پیچیدگی ساختار وب‌گاه و دشواری‌های موجود در مسیر بهره‌برداری از امکانات آن احتمالا به این موضوع مرتبط است. به همین جهت لازم است کاربران با بردباری، به مرور با قابلیت‌های وب‌گاه و نحوه‌ی بهره‌گیری از این قابلیتها آشنا شوند.
البته این وب‌گاه همانند بسیاری از دیگر محصولات تخصصی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به نحوی طراحی شده است تا سایر اقشار علاقمند به مباحث حدیثی نیز بتوانند پاسخ سوالات خود را در آن بیابند.
کاربران مهمان به بخش اندکی از اطلاعات وب‌گاه دسترسی دارند و با توجه به امکانات اختصاصی فراهم آمده برای هر کاربر از قبیل امکان نمایه زدن، انتخاب و دسته‌بندی احادیث دلخواه و مورد علاقه، مقایسه احادیث و ... لازم است کاربران محترم برای استفاده کامل، با استفاده از نام کاربری و کلمه عبور اختصاصی خود که از سامانه آی نور (inoor.ir) دریافت نموده‌اند، وارد وب‌گاه شوند.
ویژگی‌ها
یکی از مهمترین ویژگی‌های وب‌گاه که آن را از نرم‌افزار جامع الاحادیث متمایز می‌سازد حدیث محوری در شیوه‌ی عرضه است. در این وب‌گاه به جای عرضه متن کامل کتابها، فهرست کاملی از احادیث اهل بیت علیهم السلام از کتابهای حدیثی استخراج و ارائه شده است.
فضای عرضه حدیث محور امکان ارائه امکانات بیشتری در ارتباط با هر حدیث را فراهم نموده است. ضمن اینکه با توجه به ارتباط وثیق احادیث با محتوایی که در کتابها در کنار احادیث عرضه شده است، کاربران محترم میتوانند با استفاده از گزینه‌ی ارائه شده در کنار هر حدیث، به وب‌گاه کتابخانه دیجیتال نور متصل شده و حدیث مورد نظر را در خلال صفحات کتاب مشاهده نمایند.
حدیث محوری
یکی از مهمترین ویژگی‌های وب‌گاه که آن را از نرم‌افزار جامع الاحادیث متمایز می‌سازد حدیث محوری در شیوه‌ی عرضه است. در این وب‌گاه به جای عرضه متن کامل کتابها، فهرست کاملی از احادیث اهل بیت علیهم السلام از کتابهای حدیثی استخراج و ارائه شده است.
فضای عرضه حدیث محور امکان ارائه امکانات بیشتری در ارتباط با هر حدیث را فراهم نموده است. ضمن اینکه با توجه به ارتباط وثیق احادیث با محتوایی که در کتابها در کنار احادیث عرضه شده است، کاربران محترم میتوانند با استفاده از گزینه‌ی ارائه شده در کنار هر حدیث، به وب‌گاه کتابخانه دیجیتال نور متصل شده و حدیث مورد نظر را در خلال صفحات کتاب مشاهده نمایند.
گروه بندی احادیث
یکی از مسائلی که حدیث‌پژوهان همواره با آن مواجه‌اند نسخه‌های مختلف یک حدیث است که در طول تاریخ با تفاوت‌هایی در کتابهای مختلف نقل شده است. این نسخه‌ها معمولا از جهات سندی و متنی با یکدیگر متفاوت بوده و محقق ناچار از مراجعه به آنها می‌باشد. از سوی دیگر تکرار این موارد در جستجوهای رایانه‌ای و مانند آن موجب مشکلاتی برای استفاده کنندگان است. این مساله در آثار حدیثی از طریق «تخریج» نسخه‌های مختلف یک روایت حل می‌شود. به این منظور در وب‌گاه جامع الاحادیث با بهره‌گیری از روش متن کاوی، روایاتی که شباهت بالای لفظی آنها دال بر اتحاد آنها بوده، گردهم آمده و با عنوان «گروهبندی احادیث» در اختیار کاربران قرار گرفته است.
کاربران با مشاهده احادیث گروهبندی شده میتوانند ضمن پیشگیری از مشکلات ناشی از تکرار پاسخ‌ها، از مزایای مشاهده همزمان نسخه های مختلف یک روایت که بر اساس تاریخ مرتب شده اند بهره مند گردند. از جمله مزایای این بخش نیز هم افزایی در اطلاعات جانبی احادیث یک گروه مانند ترجمه، شرح، اطلاعات سندی و مانند آن است. در احادیثی که بخشی از اطلاعات فوق را ندارند، از طریق گروه بندی امکان دستیابی به این اطلاعات فراهم می‌گردد.
اطلاعات پیرامونی حدیث
در ذیل هر حدیث اطلاعات پیرامونی متعددی وجود دارد که عبارتند از:
3.1. ترجمه و شرح حدیث
مجموعه ای از ترجمه ها و شروحی که بر این حدیث نگاشته شده از منابعی که فهرست آنها گذشت، گردآوری و در کنار حدیث ذکر شده است. این ترجمه ها و شروح به متن کامل کتابها پیوند داشته و کاربر میتواند متن کامل را در وب‌گاه نورلایب مشاهده نماید. همچنین کاربران میتوانند نقد و نظر خود را نسبت به هر ترجمه یا شرح در ذیل آن ثبت نمایند.
3.2. احادیث هم نشانی
گردآوری احادیث در یک باب از جمله فعالیت‌هایی است که در طی تاریخ تدوین حدیث و در آثار حدیثی متعدد صورت پذیرفته و گامی در مسیر تجمیع خانواده حدیث به شمار میرود. با توجه به تفکیک احادیث کتاب در این وب‌گاه و کنار هم قرار گرفتن احادیثی از کتب مختلف در مواردی از قبیل نتایج جستجو و مانند آن، کاربران میتوانند با استفاده از گزینه احادیث هم نشانی، به سایر احادیثی که با حدیث مد نظر در یک باب قرار داشته اند دسترسی پیدا کنند.
3.3. احادیث مرتبط
از جمله قابلیت‌های وب‌گاه امکان مشاهده احادیث مشابه و مرتبط با یک حدیث است. احادیث مشابه بر اساس مشابهت لفظی و احادیث مرتبط بر اساس مشابهت معنایی پردازش شده‌اند. قابلیت مشاهده احادیث مشابه لفظی، پیش‌تر در نرم افزار جامع الاحادیث 3.5 نیز عرضه شده بود اما مشابهت یابی معنایی و به عبارتی یافتن احادیث مرتبط با موضوع روایت انتخاب شده، فعالیتی نوین است که در پایگاه جامع الاحادیث ارائه شده است. این قابلیت که مبتنی بر فن‌آوری داده کاوی متون است، در میانه راه بوده و توسط بخش داده کاوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی آماده شده است.
با انتخاب گزینه احادیث مرتبط در ذیل هر حدیث، می‌توان پاسخهای مربوط به هر دو بخش مشابه لفظی و معنایی را به صورت گروه بندی شده در کنار یکدیگر مشاهده نمود. شایان ذکر است که به دلیل پردازش ماشینی، امکان خطا در بخش اندکی از پاسخهای این پردازش، به ویژه در مشابه یابی معنایی وجود دارد.
3.4. اطلاعات سندی
پیوند بین پژوهشهای انجام شده در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در حوزه سند احادیث (درایة النور و اسناد شیخ صدوقرحمه الله) با مباحث مربوط به متن روایات (جامع الأحادیث)، از گذشته یکی از اهداف مرکز بوده است که خوشبختانه اولین گام آن در پایگاه جامع الأحادیث برداشته شد و کاربران میتوانند علاوه بر مشاهده ترجمه و شرح متن روایات، با انتخاب گزینه اطلاعات سندی در ذیل هر حدیث، اطلاعات مربوط به سند آن روایت، شامل سند بازسازی شده، عناوین کامل راویان و شرح حال مختصری از آنها را نیز مشاهده نمایند. در حال حاضر این اطلاعات برای بیش از یکصد هزار روایت وجود دارد که با در نظر گرفتن روایات تکراری در منابع و استفاده از گروهبندی روایات، تقریبا می‌توان از این اطلاعات رجالی برای غالب احادیث پایگاه بهره برد. همچنین در آینده، کمیت و کیفیت ارائه اطلاعات سندی بهبود خواهد یافت.
3.5. حدیث در کتب
چنان که گذشت، امکان مشاهده هر یک از احادیث پایگاه و ترجمه و شرح آن، در خلال صفحات همان کتب در کتابخانه دیجیتال نور فراهم است، اما بخشی از دیدگاه های ذکر شده در ارتباط با هر حدیث، خارج از کتابهای شرح و در خلال کتابهای نگاشته شده در رشته های مختلف علوم اسلامی موجود است. دسترسی به این اطلاعات که غالبا مشتمل بر مواردی از قبیل ترجمه، شرح، توضیح سند، استشهاد به روایت و تبیین موضوعی آن است، تاکنون از دسترس محققان خارج بوده است که از این پس کاربران با انتخاب گزینه حدیث در کتب میتوانند متن هر حدیث را در مجموعه کتابهای دیگر کتابخانه دیجیتالی نور ـ که تا کنون بالغ بر 25 هزار جلد کتاب علوم اسلامی را در خود جای داده ـ نیز مشاهده نمایند و از این طریق، دسترسی به متن احادیث در سایر کتابها که به منظور ترجمه، شرح، استناد، شاهد مثال و ... به کار رفته، برای پژوهشگران امکان پذیر خواهد بود.
3.6. ترجمه حدیث در کتب
اشاره شد که مقدار قابل توجهی از روایات پایگاه با استفاده از منابعی که به طور مستقیم به ترجمه آن روایات پرداخته‌اند، دارای ترجمه می‌باشند که با احتساب وجود روایات تکراری در منابع پایگاه، تعداد روایات دارای ترجمه به حدود سه چهارم مجموع احادیث بالغ می‌شود و می‌توان با انتخاب گزینه گروهبندی، از ترجمه یک روایت برای سایر روایات هم‌گروه نیز بهره برد.
با این حال به منظور پوشش حداکثری ترجمه برای روایات، بخش فنی مرکز کامپیوتری علوم اسلامی از طریق راهکارهای متن کاوانه، از یک سو با استفاده از ترجمه‌های موجود و از سوی دیگر با بهره‌برداری از ترجمه‌های ماشینی، اقدام به یافتن ترجمه‌های بیشتری برای روایات در میان کتب پایگاه کتابخانه دیجیتالی نور نموده است که با انتخاب گزینه ترجمه حدیث در کتب، می‌توان آنها را مشاهده نمود. نتایج این بخش احتمالا ترجمه های دیگری از حدیث در کتابخانه دیجیتال نورلایب باشند که به صورت ماشینی شناسایی شده اند.
فیلتر نتایج
با توجه به تعداد بالای احادیث، کاربران میتوانند احادیث را بر اساس عوامل مختلفی فیلتر نمایند. این عوامل عبارتند از:
4.1. منابع
کاربران میتوانند با انتخاب یکی از منابع حدیثی پایگاه یا ابواب داخلی آن، فهرست روایات را به روایات آن منبع محدود نمایند. همچنین در گزینه تنظیمات بالای صفحه امکان تشکیل قفسه های مد نظر کاربر نیز فراهم شده تا احادیث تعداد معینی از منابع گردهم آمده و در دسترس کاربر قرار گیرد.
4.2. احادیث تفکیکی هر یک از معصومان علیهم السلام
یکی از قابلیت‌هایی که برای اولین بار در این وب‌گاه عرضه شده است امکان مشاهده روایات یک معصوم خاص است که طی سالیانی توسط محققان مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نشان‌گذاری شده است. به این ترتیب کاربران میتوانند در صورت نیاز در پژوهشهای خود، روایات مرتبط با هر معصوم خاص را به تفکیک مشاهده نمایند.
نکته قابل توجه در این رابطه آن است که مقصود از احادیث یک معصوم، صرفا احادیث بیان شده توسط آن معصوم نبوده و کل احادیث مرتبط با معصوم در دامنه انتخاب شده به نمایش در خواهد آمد. به همین دلیل روایتی که در آن یک معصوم در ارتباط با معصوم دیگری مطلبی را بیان داشته اند در میان احادیث هر دو معصوم به نمایش در خواهد آمد.
همچنین شایان ذکر است که اطلاعات مربوط به معصومان، فعلا برای حدود دو سوم از احادیث پایگاه وجود دارد. روند تکمیل این اطلاعات در حال انجام است که نتیجه آنها به مرور بر روی پایگاه بارگزاری خواهد شد.
4.3. احادیث ترجمه دار/ اندازه حدیث/ قرن
برخی از دیگر فیلترهایی که امکان محدود نمودن فهرست روایات بر اساس آنها وجود دارد، عبارتند از فیلتر احادیث دارای ترجمه و احادیث دارای شرح، فیلتر احادیث بر اساس طول حدیث و فیلتر احادیث بر اساس قرن نگارش منبع آن.
نکته قابل توجه در رابطه با فیلتر احادیث، امکان اِعمال همزمان آنها است. به عنوان مثال کاربر میتواند در کتاب کافی، در میان احادیث دارای ترجمه، مشروط بر این که روایت از امام صادق علیه السلام باشد و اندازه روایت طولانی تر از دو خط نباشد، احادیث مشتمل بر کلمه یا عبارت مورد جستجوی خود را مشاهده نموده و به ترجمه‌ها، شروح و سایر اطلاعات پیرامون این احادیث دست یابد.
فعالیت‌های حدیثی کاربران
فعالیت‌های حدیثی کاربران بر روی وب‌گاه ذخیره می‌شود تا امکان پژوهشهای بهتری را برای ایشان فراهم نماید. از جمله کاربران میتوانند بر احادیث نمایه زده و احادیث را در پوشه‌های دلخواه خود ذخیره و در آینده بازیابی نمایند.
همچنین در ذیل هر حدیث امکان ترجمه حدیث به زبان‌های مختلف برای کاربران فراهم شده است. در آینده نزدیک نیز امکان بحث و نظر در رابطه با احادیث، ترجمه ها و شروح برای کاربران فراهم خواهد شد.
ادامه کار بر روی احادیث
آنچه در این وب‌گاه عرضه شده است، حاصل قریب به سه دهه فعالیت محققان و مهندسان مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بر روی احادیث است. این مسیر همچنان در حال تداوم است و به مرور قابلیتها و امکانات بیشتری بر روی پایگاه جامع الاحادیث قرار خواهد گرفت. با توجه به شروع کار رسمی پایگاه، کاربران ممکن است با برخی از اشکالات در محتوای وب‌گاه، رابط کاربری و اجرای فنی مواجه باشند که تذکر و شکیبایی ایشان در تکمیل و به ثمر نشستن این محصول نقش مهمی ایفا خواهد نمود.
کاربران محترم میتوانند اشکالات، نظرات و پیشنهادات خود را از طریق گزینه ارسال نظر در پانوشت صفحه برای وب‌گاه ارسال نمایند تا در اسرع وقت مورد توجه و بازنگری قرار گیرد.